حسن پیرنیا ملقب به مشیرالملک و بعد مشیرالدوله ۱۲۵۱ در تبریز متولد شد. او سیاستمدار، حقوقدان و تاریخ‌نگار ایرانی و نخست‌وزیر ایران در اواخر عهد قاجار بود.
حسن پیرنیا فرزند میرزا نصرالله‌خان نائینی (نصرالله مشیرالدوله) نخستین رئیس‌الوزرای عصر مشروطیت بود. تحصیلات ابتدایی را در خانه گذراند. پس از پایان دروس مقدماتی، به همراه دو برادرش، حسین و علی، برای تحصیل عازم فرنگ شد. حسن پیرنیا به مسکو رفت و پس از اتمام مدرسه‌ی نظام، در دانشکده‌ی حقوق مسکو تحصیل کرد و در پایان این دوره به‌عنوان وابسته‌ی سفارت ایران در سن‌پترزبورگ مشغول به کار شد.
پس از مرگ محسن‌خان مشیرالدوله در ۱۳۱۷ ق، میرزا نصرالله‌خان نائینی به وزارت امورخارجه منصوب و لقب نصرالله مشیرالدوله به وی اعطا شد. به دنبال آن مشیرالدوله فرزند خود میرزا حسن‌خان را به تهران فراخواند و لقب پیشین خود (مشیرالملک) و ریاست اداره‌ی بایگانی وزارت امورخارجه را به او داد. چندی بعد منشیگری مخصوص صدراعظم امین السلطان نیز به آن افزوده شد. نخستین کار پیرنیا پس از ورود به وزارت خارجه، نوشتن نظامنامه‌ی حق ویزا و سایر تصدیقات اتباع ایرانی خارج از کشور بود. سپس برای تربیت کادر سیاسی و کارکنان وزارت امورخارجه، با کمک پدرش و امین‌السلطان و با جلب حمایت مظفرالدین شاه، «مدرسه‌ی وزارتخانه» یا مدرسه‌ی سیاسی را تأسیس کرد و خود معلم حقوق بین‌الملل در این مدرسه شد.
پیرنیا در سفرهای مظفرالدین شاه به فرنگ به‌عنوان منشی مخصوص صدراعظم و سپس به‌عنوان مترجم حضور داشت. وی در بازگشت موقتش به ایران شاهد ماجرای عزل اتابک بود.
تقارن دوران تحصیل و سفارت پیرنیا در روسیه (۱۳۰۷–۱۳۲۳) با سلسله وقایع منتهی به انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و آشنایی وی با ایرانیان اصلاح‌طلب در قفقاز، از عوامل همراهی او با مشروطه‌خواهان بود. پیرنیا در آستانه‌ی انقلاب مشروطیت به ایران آمد و پس از صدور فرمان تأسیس عدالت‌خانه، در کمیسیونی که برای تهیه‌ی نظامنامه‌ی عدالت‌خانه دایر شد عضویت داشت.
پس از صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ ش (۱۳۲۴ ق) که متن آن را پیرنیا برای مردم خواند، برای تهیه‌ی نظامنامه‌ی انتخابات و قانون اساسی هیئتی تشکیل شد که پیرنیا در آن مسئولیت ترجمه‌ی قوانین ملل دیگر را بر عهده داشت. پس از جلوس محمدعلی شاه (ذیقعده‌ی ۱۳۲۴) پیرنیا برای اعلان تاج‌گذاری شاه جدید، در ربیع‌الاول ۱۳۲۵ به سفارت فوق‌العاده راهی سن‌پترزبورگ، لندن و پاریس شد. در این مأموریت که پیرنیا آن را نوعی تبعید محترمانه می‌دانست، علاوه بر ابلاغ تاج‌گذاری محمدعلی شاه، به توصیه‌ی امین‌السلطان، درباره‌ی قرارداد ۱۹۰۷ روس و انگلیس با مقامات این کشورها گفتگو کرد و در این دیدارها از امپراتور روسیه، پادشاه انگلیس و رئیس‌جمهور فرانسه نشان دریافت کرد. پس‌ازاین مأموریت فوق‌العاده، پیرنیا در کابینه‌ی مشیرالسلطنه به وزارت عدلیه رسید و در کابینه‌ی بعدی که ناصرالملک رئیس‌الوزرا شد (۱۹ رمضان ۱۳۲۵) مشیرالدوله وزرات خارجه را بر عهده گرفت. در همین اوان صورت نهایی قرارداد ۱۹۰۷ روس و انگلیس انتشار یافت و مشیرالدوله در مقام وزیر خارجه یادداشتی مبنی بر بی‌اعتباری قرارداد ازنظر دولت ایران برای سفیر انگلیس فرستاد. انتشار این یادداشت اگرچه در اجرای قرارداد تأثیری نداشت، در افکار عمومی داخل کشور موجب محبوبیت پیرنیا شد.
منزل مسکونی حسن پیرنیا در خیابان منوچهری تهران (بین خیابان لاله‌زار و میدان فردوسی) قرار دارد و امروزه به نام عمارت مشیرالدوله یا عمارت پیرنیا شناخته می‌شود و در سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان اثر ملی ثبت شده است.
حسن پیرنیا ۲۹ آبان ۱۳۱۴ در تهران درگذشت.
برای مشاهده‌ی آثار حسن پیرنیا در کتاب‌فروشی آنلاین کاواک، از لینک‌های زیر استفاده نمایید.
کتاب ایران باستان (۳جلدی)
کتاب تاریخ کامل ایران (از ابتدا تا انقراض قاجاریه)
کتاب تاریخ امپراتوری هخامنشیان
کتاب تاریخ ایران (قبل از اسلام / بعد از اسلام)
کتاب تاریخ ایران باستان (از پیش از تاریخ تا پایان شاهان ماد)
کتاب تاریخ ایران باستانی
کتاب ایران باستان (تاریخ مفصل ایران قدیم از آغاز تا انقراض …
کتاب حقوق بین الملل
کتاب عصر اساطیری تاریخ ایران (خطوط برجسته‌ی داستان‌های قدیم …
